Projektowanie skoncentrowane na użytkowniku, czyli o testach użyteczności

   

UX contra Design

 Coraz powszechniejsze staje się myślenie o użytkowniku podczas projektowania i wytwarzania produktów. O projektowaniu zorientowanym na użytkownika (User Centered Design) mówi się coraz więcej. Zgodnie z podejściem UCD udział użytkowników w cyklu życia projektu powinien być możliwie najczęstszy - najlepiej na każdym etapie od projektowania po realizację. Użytkownikom można pokazać już schematy, makiety a na koniec sprawdzić jak odbierają działający już serwis. Najlepiej zaangażować użytkowników najwcześniej jak się da, ponieważ koszt zmiany projektu jest dużo mniejszy niż koszt wprowadzenia zmian w gotowym już produkcie.

Można przeprowadzić różnego rodzaju testy z udziałem użytkowników zależnie od budżetu, potrzeb biznesowych, wielkości produktu.

     Laboratoryjne testy użyteczności są najdroższe, ponieważ wymagają posiadania specjalnie przygotowanego miejsca ze sprzętem. Pozwalają jednak dość dokładnie przetestować zachowania użytkownika i zebrać jego wymagania. Minusem takich testów jest to, że są przeprowadzane w nienaturalnych warunkach i nie każdy użytkownik poradzi sobie dobrze z taką sztucznie spreparowaną sytuacją.

Testy można tez przeprowadzić zdalnie. Wymaga to obecności moderatora z dostępem do pulpitu użytkownika. Zaletą takich testów jest możliwość testowania produktu na użytkownikach mieszkających w różnych częściach świata.

Najtańsze są "partyzanckie" testy użyteczności, do których nie trzeba wcześniej rekrutować użytkowników. Jednak wadą takich testów  jest to, że nie selekcjonujemy użytkowników tak dokładnie jak przy dwóch powyższych  rodzajach i co się z tym wiąże, jest spora szansa, że przebadani partyzancko użytkownicy nie pokryją naszej grupy docelowej. Zaletą jest natomiast to, że w ograniczonym i dość krótkim czasie mamy możliwość poznania opinii wielu osób.

     Zwykle wymagania biznesowe są dobrze poznane, omówione, spisane. Jednak nigdy osoby pracujące nad produktem nie będą nigdy w stanie w pełni odtworzyć wymagań użytkowników.
Nikt tak dobrze nie przetestuje produktu jak użytkownik, który będzie z niego korzystał. Celem testów z użytkownikami jest więc zbieranie wymagań. Nie chodzi tu aby poznawać opinie i propozycje rozwiązań (to już zadanie dla biznesu) ale o to, by dowiedzieć się jak użytkownicy korzystają z produktu. Obserwując jak użytkownik wykonuje zadania mamy możliwość zrozumienia użytkownika, spojrzenia na produkt z jego perspektywy.
Testy pozwalają na wykrycie obszarów, w których można wprowadzić zmiany, ulepszenia albo też uzyskać przewagę konkurencyjną.

Jak przeprowadzać testy?

Aby testy były skuteczne należy się do nich dobrze przygotować. Podczas fazy planowania ustalamy cele badania (ogólne i szczegółowe). Aby to zrobić trzeba sobie odpowiedzieć na pytanie: Czego chcę się dowiedzieć dzięki testom?
Przygotowujemy też materiały, wybieramy osoby, które testy przeprowadzą, organizujemy miejsce, gdzie będziemy spotykać się z użytkownikami. Następnie należy zrekrutować użytkowników. I na końcu przygotować format raportu.
Po tych czynnościach można przystąpić do realizacji. Przed przystąpieniem do właściwych testów przeprowadzamy z uczestnikiem badania krótką rozmowę, z której dowiemy się czegoś więcej na temat jego doświadczenia z naszym bądź podobnymi produktami. Dokładnie wyjaśniamy jak będzie wyglądało badanie. Co to znaczy, że np testowane będą makiety czy schematy serwisu. Jasno określamy czego oczekujemy od uczestnika badania. Warto podkreślić, że uczestnik nie podlega żadnej ocenie, że sprawdzamy nie jego a produkt. Powiedzmy też jaka jest nasza rola i jak będziemy się zachowywać podczas badania.
Po tym możemy przystąpić do realizacji przygotowanych zadań. Są różne podejścia. Zadania mogą być jasno sformułowane np. Jesteś zainteresowany zakupem nowego garnituru na ślub córki. Dokonaj zakupu.
Można też poprosić użytkownika, aby swobodnie klikał po aplikacji i dzielił się z nami swoimi spostrzeżeniami.
Zachęcajmy użytkownika do głośnego myślenia. Może nie być to łatwe, ponieważ to dość sztuczna sytuacja, jednak niezwykle będzie to przydatne dla efektywności naszych testów.
Moderator badania (albo moderator i obserwator w jednej osobie) nie powinien odpowiadać na pytania uczestnika typu: Co powinienem teraz zrobić? Można odpić piłeczkę pytając: A jak myślisz? Czego byś oczekiwał?
O roli obserwatora i moderatora podczas testów możesz przeczytać w artykule: Testy z użytkownikami - o roli obserwatora i moderatora
Badanie powinno trwać max 60 minut (niektórzy twierdzą, że może nawet 90 minut), aby uczestnik był przez cały czas trwania skupiony na zadaniach i chętny do współpracy.
Po zakończonym badaniu warto na świeżo spisać najważniejsze uwagi, aby nie umknęły kiedy będziemy przygotowywać raport.

Jak dobrze przygotować raport z testów użyteczności?

Raport powinien zawierać najbardziej istotne dla klienta i jego produktu kwestie. Powinien być zwięzły (najlepiej aby miał streszczenie dla tych, którzy nigdy nie przeczytają go w całości) oraz graficzne prezentacje wraz z opisami.