Analiza ekspercka, jako jeden ze sposobów badania użyteczności

   Analiza ekspercka (audyt użyteczności) to ocena istniejącego produktu z uwzględnieniem wytycznych dotyczących użyteczności. Celem jej jest lepsze poznanie produktu i w konsekwencji wprowadzenie zmian usprawniających działanie, ulepszających wygląd, logikę działania.
     Osoba przeprowadzająca analizę opierając się na swoim doświadczeniu, wiedzy oraz dobrych praktykach projektowania, wyszukuje i analizuje punkty sprzeczne z użytecznością w badanym produkcie.
Istnieje kilka metod, które można zastosować podczas takiego audytu.
Jedną z nich jest analiza heurystyczna (heuristic evaluation), która polega na ocenie produktu z wykorzystaniem zbioru zasad użyteczności (heurystyk). Można skorzystać ze zbiorów gotowych wytycznych albo wypracować swoje własne podejście. Heurystyki to ogólne zasady więc i tak należy dostosować je do swoich indywidualnych potrzeb.


Przykłady gotowych zbiorów heurystyk:

1. Chyba najbardziej powszechne, opracowane przez J. Nielsena i R. Molicha 10 heurystyk użyteczności

• czytelność stanu systemu: system zawsze powinien jasno informować użytkownika co aktualnie się dzieje poprzez odpowiednie informacje zwrotne w odpowiednim czasie; ważna jest logiczna nawigacja, breadcrumbsy, dzięki którym użytkownik będzie wiedział gdzie aktualnie jest i będzie mógł swobodnie przemieszczać się w nawigacji;
• powiązanie systemu ze światem rzeczywistym: system powinien komunikować się z użytkownikiem w języku zrozumiałym dla użytkownika: bez specjalistycznych określeń.
• kontrola oraz wolność wyboru użytkownika: jeśli użytkownik przez pomyłkę wybierze jakąś funkcję systemu, powinniśmy mu umożliwić w jasny, łatwy sposób wrócić do poprzednio wykonywanej czynności bez użycia przycisku wstecz w przeglądarce; powinien też mieć możliwość powtórzenia i cofnięcia akcji (redo, undo) oraz jej porzucenia (leave)
• spójność i standardy: użytkownik nie powinien się zastanawiać nad tym czy różne słowa, sytuacje czy akcje znaczą to samo czy nie; powinien mieć zapewniona jednolitość konwencji, aplikacja powinna być spójna; 
• zapobieganie błędom: w pierwszej kolejności należy zapobiec postępowaniu błędów, zminimalizować ryzyko ich wystąpienia a dopiero później stworzyć czytelne i jasne komunikaty błędów; nie należy prowokować powstawania błędów poprzez pozostawianie niedziałających akcji, odsyłaczy do nich;
• rozpoznawanie a nie przypominanie: użytkownik nie powinien musieć zapamiętywać do czego służą poszczególne elementy serwisu to serwis w momencie wykonywania akcji powinien dostarczać niezbędnych informacji ;
• elastyczność i efektywność wykorzystania: serwis powinien przyspieszać i ułatwiać działania użytkownikowi; najważniejsze opcje powinny być widoczne i dostępne; użytkownik powinien mieć możliwość konfigurowania, tworzenia skrótów do najczęstszych akcji; 
• estetyka i minimalizm w projektowaniu:  jak najbardziej czytelne funkcje bez ozdobników; 
• pomóż użytkownikowi rozpoznać, zdiagnozować i naprawić błędy: komunikaty błędów powinny być napisane w zrozumiałym języku (nie kody błędów!), precyzyjnie wskazywać problem i sugerować rozwiązanie;
• pomoc i dokumentacja: pomoc i dokumentacja to niezbędne elementy serwisu; informacje powinny być łatwe do wyszukania; 

2. 8 złotych zasad projektowania interface'ów Bena Shneidermana

• zmierzaj do spójności: w podobnych sytuacjach powinny być wymagane podobne zachowania; spójne nazewnictwo w menu, pomocy; spójne polecenia
• dla często korzystających użytkowników udostępnij skróty: im częściej użytkownik korzysta z serwisu tym większa jest potrzeba do zmniejszenia ilości koniecznych do wykonania czynności oraz zmniejszenia czasu ich wykonania; skróty klawiszowe; najczęściej odwiedzane strony; 
• zaoferuj treściwą informację zwrotną: dla każdego działania użytkownika, powinien istnieć jakiś system informacji zwrotnych; dla częstych i drobnych działań, odpowiedź może być podstawowa, natomiast dla działań rzadkich i poważnych, odpowiedź powinna być bardziej treściwa;
• twórz sekwencje działań: sekwencje działań powinny być organizowane w grupy z początku, w środku i na końcu, feedback informacyjny po zakończeniu grupy działań daje użytkownikom satysfakcję spełnienia, poczucie ulgi, sygnał do przygotowania się do następnej grupy działań; 
• zaoferuj prostą obsługę błędów: w miarę możliwości zaprojektuj system tak, aby nie popełniał poważnych błędów; jeśli już popełnia daj użytkownikom jasne komunikaty jak mają rozwiązać problem;
• umożliw łatwe odwrócenie akcji: niepokój się zmniejsza jeśli użytkownik wie, że akcje mogą być cofnięte; dzięki temu zachęcisz użytkownika do poszukiwania, odkrywania nieznanych 
• wspieraj poczucie kontroli: doświadczony użytkownik powinien czuć, że ma kontrolę nad systemem;
• zredukuj obciążenie pamięci krótkoterminowej: ludzkie ograniczenia dotyczące przetwarzania informacji w pamięci krótkoterminowej wymagają aby komunikacja była prosta, wielostronicowe formularze powinny być skonsolidowane; użytkownik powinien mieć wystarczająco dużo czasu na zapoznanie się ze strukturą i sekwencjami czynności; 

3. Reguły poznawcze Gerhardt-Powals, jest to podobny zbiór wytycznych jaki przedstawili Nieslen i Molich jednak prezentuje bardziej całościowe podeście do ewaluacji

• zautomatyzuj niechciane obciążenia: wyeliminuj zbędne obliczenia, porównania, szacunki i myślenie
• zmniejsz niepewność: wyświetlaj dane w sposób jasny i oczywisty
• zmniejsz obciążenie poznawcze: od ogółu do szczegółu
• prezentuj informacje w sposób zrozumiały: analogie do języka codziennego
• używaj nazw kojarzących się z funkcjami (kontekst, grupowanie)
• ogranicz ilość zadań opartych na surowych danych: zmniejsz czas poświęcony na przyswajanie danych - używaj adekwatnych kolorów i grafik zamiast surowych danych
• wyświetlaj jedynie informacje potrzebne w danej chwili
• udostępniaj dane w różnych formatach kodowania w razie konieczności
• rozsądnie ćwicz redundancję - np jeśli masz długi formularz, powtórz nawigację, która znika

Do przeprowadzenia analizy eksperckiej można zastosować bardziej osadzone w psychologii metody takie jak analiza poznawcza.
Badacz wciela się w użytkownika i rozwiązuje zadania typowe dla działania użytkownika. Należy określić kim są użytkownicy serwisu, jakie są najważniejsze zadania, które wykonują i w jakim kontekście te zadania wykonują (gdzie i jak korzystają z produktu, o jakiej porze itp.)

Analiza ekspercka powinna stanowić uzupełnienie badań z użytkownikami. Ekspert może sprawdzić zgodność systemu ze standardami, dobrymi praktykami ale nigdy nie będzie umiał w 100% wcielić się w użytkownika.